Tekst i foto: Ljubomir Ivanović
Naslednik austro-ugarskog trona nadvojvoda Franc Ferdinand i njegova supruga Sofija u austro-ugarskoj luci Trst ukrcali su se 25. juna 1914. na bojni brod SMS Virbus Unitis i otplovili do ušća Neretve, dalje brodićem, pa prugom uskog koloseka vozom ka svojoj sudbini sa kojom će se susreli 28. juna 1914. u Sarajevu vozeći se u automobilu Gräf & Stift Bois de Boulogne double phaeton (1910). Dva dana nakon atentata, 30. juna 1914. njihova tela su istim putem i istim brodom vraćena u Trsta.
SMS Virbus Unitis bojni brod tipa drednot, parobrod, deplasman 20.000 t, prvi brod iz klase Tegetthoff, izrađen je u Trstu i predat austro-ugarskoj mornarici 5. decembra 1912.
Po završetku I Svetskog rata 30. oktobra 1914. formirana je Država Slovenaca, Hrvata i Srba, od delova Austro-ugarske nastanjene južno-slovenskim narodima, koja će se 1. decembra ujediniti sa Kraljevinom Srbijom u Kraljevstvo Srba, Hrvata i Slovenaca.
Po formiranju Države Slovenaca, Hrvata i Srba poražena Austro-Ugraska u vojnoj luci Pula, glavnoj ratnoj luci Austro-Ugarske, predaje novoformiranoj državi bojni brod SMS Virbus Unitis 31. oktobra 1914., koja menja ime broda u Jugoslavija. na brod se ukrcava noja posada i novi kapetan broda admiral Janko Vuković.
Pod okriljem noći, ne znajući za sve ovo i videći brod kao deo neprijateljske austro-ugarske flote, dvojica Italijana, jahajući torpedo sa ljudskom posadom, ulazi u luka Pula i potapa brod koji je potonuo u ranu zorri 1. novembra 1918., odnoseći sa sobom kapetana Vukovića i 300 – 400 mornara.
SMS Viribus Unitis bio je ponos austro-ugarske flote. Ogromna maketa broda duga 6 m, razmera 1:25, nalazi se u čuvenom Muzeju vojne istorije u Beču. Izgradila su je 8 majstora iz brodogradilišta u Trstu, gde je brod i izgrađen, u periodu od 1913 – 1917.
Početkom 1918. austro-ugarska flota od 13 ratnih brodova nalazila se usidrena u Boko-Kotorskom zalivu, ispred Tivta, posle Pule najvećoj ratnoj luci Austo-Ugrarske. Topovi sa bojnog krstaša SMS Sankt George označavaju 1. februara 1918. početak pobune mornara u Boki-Kotorskoj. Na katarke su istaknute crvene zastave. Već 3. februara 1914. u Boko-Kotorski zaliv uplovljava grupa bojnih brodova iz Pule i guši pobunu. Veliki broj mornara je zatvoren, a četvoro vođa pobune su osuđeni na smrt i streljani.
SMS Sankt Georg bojni krstaš, parobrod, deplasman 7.298 t, treći i poslednji u svojoj klasi, izrađen je u Puli i predat austro-ugarskoj floti 21. jula 1905. Po završetku I Svetskog rata preuzela ga je Velika Britanija.
Aprilski rat 1941. zatekao je u Boko-Kotorskom zalivu sva tri razarača klase Beograd, u sastavu Jugoslovenske kraljevske ratne ratne mornarice, Beograd, Ljubljana i Zagreb. Razarači su, ofarbani kamuflažnim bojama ,bli usidreni u uvali Krtole, kamuflirani kamuflažnim mrežama i granjem. Razarač Ljubljana je tokom ranijih vojnih vežbi bio oštećen i bio je otegljen u Tivat radi opravke.
Razarač Beograd, parobrod, kao i svi iz klase, deplasman 1.210 t, kao i svo iz klase, izrađen je u francuskom brodogradilištu Siege Social Ateliers et Chantiers de la Loire u Nantu, u službi od avgusta 1938.
Razarač Ljubljana izrađen je u brodogradilištu Jadranska brodogradilišta A.D. u Splitu, u službi od septembra 1939.
Razarač Zagreb izrađen je u brodogradilištu Jadranska brodogradilišta A.D. u Splitu, u službi od novembra 1939.
Oba po francuskim nacrtima.
Iako su razarači Beograd i Zagreb bili kompletno popunjeni gorivom i municijom nije bilo u planu njihovo isplovljavanje i pridruživanju saveznicima.
Odbijajući da predaju brod u ruke Italijana Sergel Mašera i Milan Spasić su 17. aprila 1941. digli u vazduh razarač Zagreb, zvaničan naziv Kraljevski brod Zagreb, žrtvujući i svoje živote. Proglašeni su za Narodne heroje.
Izvanredene makete ova tri istorijski važna broda uradio je Đorđe Latovljević, kapetan rečne plovidbe u penziji.
Rođen u Beograda (1954) sada se skrasio u Vlaškom Polju kod Mladenovca gde u svojoj radionici izrađuje makete brodova u razmeri 1:66.
A posao počinje sa fotografijama, istorijski podatcima, knjigama, originalnim crtežima, računanjem dimenzija prema razmeri, izradi trupa, kobilice, rebara, livenjem delova,…
Njegova tema je istorija srpskog brodarstva, prvenstveno, ali i brodovi na kojima su naši ljudi služili…
Mukotrpan posao, traži znanje, veštinu, strpljenje, preciznost, finansijska sredstva,…
Đorđe je član kluba Maketari i Brodomodelari „Panon“ iz Pančeva.
Makete, modeli, gradovi, tvrđave, brodovi, vozila, vazduhoplovi, izuzetan način da se sagledaju proizvodi ljudkog uma, tehničko nasleđe koje je ljudskoj vrsti omogućilo da zavlada našom planetom.
Puno toga je u istoriji uništeno, puno toga je oštećeno ili monimentalno veliko, pa je to mogućnost da se sagleda u punoj snazi.
I mi smo puno toga prodali u inostranstvo, uništili, nemarnošću i nebrigom, pa je maketarstvo prilika da nam se to povrati, kako bi i buduće generacije imale priliku da sagledaju naše učešće u svetskoj tehnološkoj revoluciji.
Pod uslovom da napravimo te modele i izložimo ih da svi mogu da ih pogledaju.
A puno automobila kod nas sa istorijskim značajem su kandidati za izradu modela.